Onderzoek naar factcheck-koppen: foute info ontkennen of juiste feiten bevestigen?
Benedmo voerde onderzoek uit naar de koppen van factcheckartikels. Welke titels gebruiken Nederlandstalige factcheckers om verkeerde informatie te weerleggen en welke zijn hiervoor het effectiefst?
Wat voor soort koppen gebruiken factcheckers?
Het kiezen van een goede kop is een cruciaal onderdeel van een fact-check. Een kop is het meest zichtbare en, op social media, vaak ook het enige zichtbare onderdeel van een artikel. Zeker indien de gecheckte informatie niet blijkt te kloppen, vormt het kiezen van een goede kop voor factcheckers een uitdaging. Het dient meteen duidelijk te maken wat de conclusie van de factcheck is.
Een analyse door KU Leuven van bijna 1000 Nederlandstalige fact-checks identificeert de verschillende verwoordingen die factcheckers in hun titels gebruiken. Bij het corrigeren van informatie komen twee strategieën het vaakst voor.
Factcheck-koppen die onjuiste informatie weerleggen, gecodeerd naar formulering per factcheckorganistie.
Ontkennende en bevestigende koppen
In de eerste strategie wordt de bewering ontkend. In dat geval herhaalt de kop de gecheckte bewering gepaard met een woord als ‘niet’, ‘geen’ of ‘nee’. Zoals in dit voorbeeld: “Nee, insecten eten schaadt de gezondheid niet”.
De andere strategie doet net het omgekeerde. Eerder dan de foute bewering te ontkennen, bevestigen deze koppen wat wél klopt. Dus in plaats van te stellen dat het eten van insecten niet schaadt, kopt de factcheck: “Insecten zijn veilig voor menselijke consumptie”.
Voorbeelden van factcheck-koppen: titels die de verkeerde bewering ontkennen (links) of bevestigen wat net wel klopt (rechts).
Roze olifanten
Koppen van factcheckartikelen zijn dus gevarieerd. Maar welke werken het best?
Verschillende studies uit de taalpsychologie waarschuwen dat ontkenningen meer inspanning vragen van lezers om te verwerken in vergelijking met bevestigingen.
Probeer maar eens niet te denken aan een roze olifant. Wellicht dacht je er toch aan. Net dat effect speelt: je brein dient eerst de informatie voor te stellen alvorens het te kunnen ontkennen. Voor factchecks met ontkennende koppen lijkt dit slecht nieuws, want lezers stellen zich de foute bewering voor terwijl ons geheugen later niet altijd meer kan uitmaken of het nu wel of niet klopte.
Experiment
Onderzoekers van consortiumpartner KU Leuven voerden een experiment uit om na te gaan of dit effect ook echt speelt bij factcheck-koppen. 1.500 Vlamingen namen deel aan een bevraging waarin sommigen factchecks met een ontkennende kop te zien kregen. De andere groep las net dezelfde fact-checks, maar dan met een bevestigende kop.
Deelnemers konden de fact-checks op twee verschillende manieren te zien krijgen: als een volledig artikel of als een post op een (fictieve) tijdlijn op sociale media. Bij deze laatste vorm was enkel de kop zichtbaar.
Een factcheck over parkeerregels uit de studie. Links: ontkennende kop in artikelvorm (“Nee, op de stoep parkeren is niet verboden”). Rechts: bevestigende kop (“Op de stoep parkeren is nog steeds toegestaan”) op social media.
De deelnemers kregen een score in hoeverre ze foute van juiste informatie konden onderscheiden, berekend via het verschil tussen het geloven in enerzijds juiste beweringen en anderzijds valse beweringen.
Beide koppen werken, maar…
De resultaten tonen dat fact-checks, in welke vorm dan ook, beter scoren in vergelijking met een controlegroep die geen factcheck te zien kregen. Maar het effect is groter bij volledige factcheckartikels dan bij berichten waarbij enkel de kop zichtbaar is.
Algemeen kan je dus stellen dat de vorm van de fac-tcheck, als volledig artikel of als bericht waarbij enkel de kop zichtbaar is, harder doorweegt dan de keuze van de kop.
Vermogen om valse en ware informatie te onderscheiden. Verschillen tussen vorm en formulering van factcheck-koppen.
Maar er schuilt een belangrijke nuance als je focust op de koppen op sociale media. Deelnemers die de ontkennende kop zagen, antwoordden in dat geval even vaak de foutieve, gecheckte, bewering als de controlegroep. Bij het delen van factchecks met een ontkennende kop spring je dus best voorzichtig om.
Conclusie
Het onderzoek toont aan dat factcheckers ontkennende koppen niet uit de weg moeten gaan. Zowel het ontkennen van foute beweringen als het bevestigen van juiste feiten zijn legitiem bij het corrigeren van onjuiste informatie. Bij het delen van factchecks op sociale media is het wel aan te raden om meer uitleg toe te voegen dan enkel de onjuiste bewering te ontkennen.