Belgisch-Nederlandse factcheckmarathon werpt licht op desinformatie rond NAVO-top
Naar aanleiding van de NAVO-top op 24 en 25 juni bundelden BENEDMO-partners de krachten rond een internationale factcheckmarathon, geleid door associate partner Pointer (KRO-NCRV). Deze gecoördineerde inspanning, die op 19 juni van start ging, focuste op het controleren van beweringen die circuleren over de NAVO en de veiligheidsthema’s die tijdens de top besproken werden. Er werden in totaal 56 factchecks gepubliceerd in verschillende formats en op verschillende kanalen.
De NAVO-top brengt wereldleiders en tal van gedelegeerden samen rond verhoogde geopolitieke spanningen. Op basis van eerdere toppen zou dit ruimte kunnen geven aan verschillende desinformatiecampagnes en misleidende claims over defensie, militaire uitgaven en internationale samenwerking. BENEDMO-partners sloegen daarom de handen ineen voor een factcheckmarathon, die voor het eerst online ging plaatsvinden. Daarvoor namen naast de BENEDMO-partners ook de redacties van het Algemeen Dagblad en RTBF deel.
Sociale media tegen desinformatie
Het brede publiek kon claims van politici, opiniemakers en influencers signaleren bij de factcheckredacties. De factcheckmarathon wist zo via sociale media een breed en divers publiek te bereiken, waaronder ook jongeren die er nieuws en meningen opzoeken. Door korte video’s, interactieve posts en duidelijke visuals te delen op platformen als Facebook, Threads, TikTok en X, worden complexe thema’s op een begrijpelijke manier geduid. Er werden ook pre-bunks, als nieuw format, gepubliceerd voor de top, om te anticiperen op mogelijke geruchten die zouden kunnen circuleren. D Juist in een tijd waarin misleidende informatie zich razendsnel verspreidt, is het cruciaal dat ook jongere generaties leren om feiten van fictie te onderscheiden — en dat begint bij toegankelijke, eerlijke journalistiek die hen op hun eigen platformen weet te vinden.
“We willen niet alleen onwaarheden ontkrachten, maar ook uitleggen waarom ze misleidend zijn. Dat is essentieel in een tijd waarin feiten steeds vaker ter discussie staan.” – Jan Jagers van deCheckers.
Factchecks deCheckers
Defensiecijfers onder de loep: hoe nuance het verschil maakt
Pointer signaleerde dat een terugkerend thema de verhoging van de defensienorm naar 3,5% was, waarbij Nederlandse politici zoals Jimmy Dijk en Thierry Baudet ongenuanceerde cijfers gebruikten. Zo bleek dat de Europese uitgaven aan defensie, gecorrigeerd voor koopkracht, ongeveer 2,5 keer hoger zouden zijn dan die van Rusland (in de plaats van 8 keer), en dat de belastingdruk per Europeaan lager ligt dan vaak beweerd. Ook werd de vrees dat extra defensiemiljarden vooral naar de Amerikaanse wapenindustrie zouden gaan, slechts deels bevestigd. De marathon benadrukte het belang van nuance en context in cijfers om feit van fictie te onderscheiden.
“Ook deze marathon liet ons weer zien dat het juist de details zijn die kunnen aantonen hoe groot het verschil kan zijn tussen wat feitelijk klopt en wat foute of onvolledige informatie is. Onze factchecks zijn er voor mensen die graag de informatie achter de beweringen willen weten, waarmee ze hopelijk de feiten van fictie kunnen scheiden.” – Pointer
De factcheckmarathon is niet alleen een voorbeeld van grensoverschrijdende journalistieke samenwerking, maar ook een krachtig signaal dat desinformatie rond internationale veiligheid en samenwerking niet onbeantwoord mag blijven.
Pointer (KRO-NCRV) start internationale factcheck-marathon rond NAVO-top
Op een speciale themapagina van Pointer werden alle gepubliceerde factchecks gebundeld. Van virale video’s tot politieke uitspraken: elke bewering werd getoetst aan de feiten. De resultaten van een groot onderzoek naar Russische propaganda-sites werd besproken in een uitzending van Spraakmakers op NPO Radio 1. Tenslotte verhelderde Pointer in een tv-uitzending ook een stortvloed aan Russische desinformatie rond de oorlog in Oekraïne.
Van luxe-aankopen tot nazi-sympathieën en buikdansen: zo ziet de desinformatiecampagne tegen president Zelensky eruit
Sinds het begin van de oorlog is de Oekraïense president Volodymyr Zelensky een geliefd doelwit van desinformatie. Hij zou villa’s bezitten in het buitenland, aan de drugs zijn en zelfs nazi-symbolen dragen. Althans, volgens talloze valse berichten die online circuleren. Nieuwscheckers heeft de nepnieuwsverhalen van de afgelopen drie jaar in kaart gebracht en laat zien op welke thema’s de beschuldigingen zich richten.
“Herhaling werkt”: gemiddeld 1 Russisch nepverhaal per maand over rijkdom Zelensky sinds uitbreken oorlog in Oekraïne
Een villa, een sportwagen of juwelen. In de 40 maanden sinds de inval van Rusland in Oekraïne zijn minstens evenveel nepnieuwscampagnes gelanceerd rond vermeende privé-uitgaven door de Oekraïense president Zelensky. Veel nepberichten ontstaan op pro-Russische Telegramkanalen of worden erdoor verspreid. Het doel? Het draagvlak voor steun aan Oekraïne ondermijnen. VRT NWS bracht het mee in kaart.
Aanvullend publiceerde VRT NWS factchecks in artikel-vorm en op TikTok, waaronder over de NAVO-top en escortes en Zelensky.
Wat houdt de nieuwe 5 procent richtlijn voor NAVO-landen in?
Hoewel de NAVO-top in Vilnius van 2023 de 2%-norm voor defensie-uitgaven nadrukkelijk bevestigde en verder aanscherpte, werd pas op de top in Den Haag in 2025 een wezenlijke verhoging van die doelstelling doorgevoerd. De invoering van de nieuwe 5%-richtlijn werd bekrachtigd. Maar landen kunnen allerhande uitgaven als ‘defensiegerelateerd’ bestempelen om zo via de 1,5%-regel te voldoen aan de 5%-norm.
Factcheck.Vlaanderen publiceerde twee achtergrondartikels en factchecks over oorlogvoering en de begroting.
RTBF onderzoekt eveneens de economische gevolgen van het verhogen van de Belgische defensie-uitgaven tot 5% van het BBP, een doelstelling die in sommige NAVO-discussies wordt geopperd. Volgens een Vlaamse econoom zou dit Belgische huishoudens ongeveer €6.000 per jaar kosten – een schatting die door RTBF’s factcheckers grotendeels als correct wordt beschouwd, afhankelijk van hoe belastingen en budgetten verdeeld worden. Het tweede artikel ontkracht geruchten dat NAVO-toppen een sterke toename van sekswerk aantrekken, en toont aan dat er tijdens de recente top in Brussel geen sprake was van een “massale vraag”. Beide stukken illustreren RTBF’s bredere inspanningen om desinformatie en publieke scepsis rond NAVO-gerelateerde onderwerpen tegen te gaan.
Rond de NAVO-top publiceerde het Algemeen Dagblad meerdere factchecks die misleidende claims ontkrachten. Zo bleek er ook volgens hen geen massale vraag naar escorts tijdens het evenement, ondanks hardnekkige geruchten. De bewering dat TikTok de munitieproductie voor Oekraïne zou blokkeren, werd eveneens ontkracht: er is geen bewijs voor sabotage. Daarnaast werd Mark Rutte’s uitspraak over Russische munitieproductie kritisch bekeken, en bleek de claim moeilijk te verifiëren.