Onderzoeker Laura Postma presenteerde haar onderzoek naar factchecken in het Nederlandse medialandschap en modereerde een panel genaamd ‘vraag het de factchecker’ met daarin Jerry Vermanen van Pointer, Luc van Bakel van de VRT en Peter Burger van Nieuwscheckers. In dit panel, dat was opgezet als een burgerdialoog, konden gasten in het publiek, dat zowel uit journalisten als geïnteresseerde burgers bestond, vragen stellen over factchecken. Deze vragen richtten zich voornamelijk op hoe een factchecker eigenlijk te werk gaat en of en hoe factchecks het verschil kunnen maken op sociale media waar veel misleidende informatie te vinden is. In dit blog staat vooral de kennissessie over online intimidatie centraal. Hieronder lees je daar meer over. 

Risico’s en uitdagingen

De sessie rondom online intimidatie begon met een presentatie van Foeke Postma van Bellingcat, partner van BENEDMO, waarin hij zijn ervaringen deelde over de risico’s en uitdagingen van onderzoeksjournalistiek op basis van open bronnen. Bellingcat telt twintig onderzoekers en is bekend van onderzoek naar onder andere de MH17-ramp en Russische desinformatiecampagnes. Foeke legde uit dat onderzoekers regelmatig te maken krijgen met phishingpogingen en digitale desinformatie, zoals nepvideo’s die lijken alsof Bellingcat ze zelf heeft geproduceerd. Ook fysieke intimidatie komt wel eens voor. In sommige landen, wordt Bellingcat geblokkeerd of gezien als “buitenlands agent”.

Het werk is emotioneel zwaar: onderzoekers zien vaak traumatische beelden en moeten zowel hun mentale veerkracht als digitale hygiëne goed bewaken. Dit betekent onder andere: zo weinig mogelijk persoonlijke informatie online delen, niet reageren op kleine vormen van intimidatie, en in ernstige gevallen contact opnemen met de politie. Bellingcat ondersteunt medewerkers met een traumapsycholoog en geeft richtlijnen over veilig werken online.

Online en offline intimidatie

Na de presentatie gingen de deelnemers in rondetafels en een reflectiepanel dieper in op de uitdagingen van online en offline intimidatie. Kaz de Jong, als traumapsycholoog onder andere verbonden aan PersVeilig, benadrukte dat persvrijheid onder druk staat en dat ondersteuning van journalisten noodzakelijk is. Een gast in het publiek stelde dat het monitoren van meldingen belangrijk is.

Tijdens de discussie kwamen verschillende perspectieven aan bod: ongemerkte zelfcensuur, zorgen over familieleden, kwetsbaarheid binnen kleine gemeenschappen en het belang van het bespreekbaar maken van risico’s in journalistieke opleidingen. Er werd besproken hoe onderzoek van PersVeilig had aangetoond dat bedreigingen en agressie tegen journalisten is toegenomen. Sommige media-organisaties hebben dan ook uitgebreide protocollen voor risicovolle evenementen en online bedreigingen. Het blijft belangrijk om dit continu te monitoren.

Het panel benadrukte ook de verantwoordelijkheid van organisaties: medewerkers moeten worden beschermd, zoals Bellingcat dat doet, en freelancers zijn extra kwetsbaar. Het van tevoren goed nadenken over wat je publiceert is anders dan zelfcensuur. Het bijvoorbeeld weghalen van namen of anonimiseren van journalistieke producties kan ook leiden tot verlies van vertrouwen bij het publiek.

Het gesprek maakte duidelijk dat het beschermen van journalisten een combinatie vraagt van persoonlijke keuzes, organisatorische steun en bredere maatschappelijke aandacht.